کلیشه یکی از مهمترین ابزارها در حوزه چاپ و بسته بندی است که نقش اصلی آن انتقال طرح، متن یا تصویر به سطح چاپی است. درواقع کلیشه همان قالبی است که طرح نهایی روی آن ایجاد میشود تا در فرایند چاپ بارها و بارها با دقت و کیفیت یکسان تکرار شود. کلیشهها بسته به نوع چاپ، جنس سطح، تیراژ تولید و نوع طرح، در انواع مختلفی ساخته میشوند و هرکدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند.
اهمیت کلیشه زمانی بیشتر آشکار میشود که بدانیم کیفیت چاپ نهایی، میزان دقت خطوط و حتی خوانایی نوشتهها تا حد زیادی به کیفیت کلیشه وابسته است. بهعبارت دیگر، یک طرح خوب بدون کلیشه خوب عملاً چاپ باکیفیتی نخواهد داشت.
کلیشه چیست؟
کلیشه یک صفحه، پلیت یا قالب است که تصویر موردنظر بهصورت برجسته یا فرورفته روی سطح آن ساخته میشود. این قالب بعد از آغشته شدن به جوهر، تصویر را روی کاغذ، مقوا، نایلون، پارچه یا هر ماده دیگری منتقل میکند.
در بسیاری از روشهای چاپ صنعتی، کلیشه بهعنوان هسته اصلی تولید به شمار میآید؛ زیرا علاوه بر امکان چاپ سریع، باعث حفظ یکنواختی، دقت و ثبات رنگ در هزاران بار چاپ متوالی میشود.
در چاپهایی مانند فلکسو، تامپو، لترپرس و سیلک، کلیشه عنصر جدانشدنی فرایند است و بدون آن امکان اجرای دقیق طرح وجود ندارد.
تاریخچه کوتاه کلیشه
استفاده از کلیشه از زمانی آغاز شد که انسان به دنبال روشهایی بود تا یک تصویر را بارها با شکل و کیفیت یکسان تکثیر کند. در قرن نوزدهم، با ظهور روشهای اولیه چاپ صنعتی، کلیشههای فلزی مورد استفاده قرار گرفتند. با گذشت زمان و توسعه فناوری، مواد جدیدی مانند لاستیک، فتوپلیمر و پلیتهای دیجیتالی ظهور کردند و صنعت چاپ را متحول ساختند.
امروزه کلیشهسازی به کمک دستگاههای لیزری، UV و سیستمهای دیجیتال، دقتی بسیار بالاتر و سرعتی چند برابر گذشته دارد و امکان تولید کلیشه برای انواع کاربردهای چاپی فراهم شده است.
انواع کلیشه چاپ
کلیشهها براساس جنس، روش ساخت و نوع چاپ به چند دسته اصلی تقسیم میشوند:
1. کلیشههای فلزی
این کلیشهها از فلزاتی مانند زینک، آلومینیوم یا مس ساخته میشوند و بیشتر برای چاپهای دقیق و با تیراژ بالا مناسباند.
ویژگیها:
- دوام و مقاومت بسیار بالا
- وضوح فوقالعاده برای تصاویر و متنهای ریز
- مناسب برای چاپ افست و بعضی چاپهای صنعتی خاص
به دلیل همین دقت و کیفیت، کلیشههای فلزی انتخاب اول برای چاپهای حساس و پروژههای بزرگ هستند.
2. کلیشههای فتوپلیمری
یکی از رایجترین انواع کلیشه در صنعت فلکسوگرافی است. این کلیشهها از مواد حساس به نور UV ساخته میشوند و با نوردهی، تصویر روی آنها شکل میگیرد.
مزایا:
- انعطافپذیری بالا
- مناسب برای چاپ روی نایلون، نایلکس، بستهبندیهای انعطافپذیر و لیبلها
- کیفیت مناسب برای طرحهای پیچیده
به دلیل سبک بودن و قابلیت تولید سریع، این نوع کلیشه محبوبترین گزینه برای چاپ بستهبندیهای پلاستیکی و کاغذی است.
3. کلیشههای لاستیکی
کلیشههای لاستیکی بیشتر در چاپ تامپو و موارد خاص فلکسو استفاده میشوند.
کاربردها:
- چاپ روی سطوح ناهموار و سهبعدی
- انتقال جوهر یکنواخت روی اجسام کوچک مانند خودکار، قطعات صنعتی یا اسباببازی
این کلیشهها بسیار انعطافپذیرند و امکان چاپ روی اشکالی که روشهای دیگر قادر به چاپ روی آنها نیستند را فراهم میکنند.
4. کلیشههای دیجیتال
در چاپ دیجیتال دیگر به قالب فیزیکی نیازی نیست. طرح مستقیماً از فایل دیجیتال به سطح چاپی منتقل میشود.
مزایا:
- مناسب برای تیراژ پایین
- امکان تغییر سریع طرح بدون هزینه اضافی
- سرعت بسیار بالا در آمادهسازی
در نتیجه، برای سفارشهای سفارشی، شخصیسازیشده یا چاپهای فوری، این روش بهترین انتخاب است.
5. کلیشه چاپ سیلک (شابلون)
در چاپ سیلک از یک چارچوب (قاب) و یک توری بسیار ریز استفاده میشود که در قسمتهایی بسته و در قسمتهایی باز است.
ویژگیها:
- مناسب برای چاپ روی پارچه، شیشه، مقوا، پلاستیک و حتی چوب
- دارای توانایی چاپ رنگهای بسیار پرجلوه
- کاربرد گسترده در تولید تیشرت، بستهبندیهای تبلیغاتی، لیبلها و چاپهای هنری
این کلیشه برخلاف انواع دیگر، از جنس پلیت یکپارچه نیست، بلکه توری آن نقش اصلی انتقال جوهر را دارد.
کلیشه چاپ فلکسو
در میان روشهای مختلف کلیشهسازی، کلیشه فلکسو جایگاه ویژهای در چاپ بستهبندیهای انعطافپذیر دارد. بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ بستهبندی برای دستیابی به بهترین کیفیت چاپ، از کلیشههای فتوپلیمری مخصوص فلکسو استفاده میکنند. کارخانه بازکو با بهرهگیری از تجهیزات مدرن فلکسو و کلیشههای باکیفیت، توانسته است چاپی کاملاً شفاف، یکنواخت و بادوام روی نایلون، نایلکس، بستهبندیهای فروشگاهی و صنعتی ارائه دهد. دقت بالای کلیشههای فلکسو در انتقال جزئیات ریز، ثبات رنگ در تیراژهای بالا و قابلیت چاپ روی انواع سطوح، باعث شده است محصولات چاپی بازکو بهعنوان نمونهای قابلاعتماد و حرفهای در صنعت بستهبندی شناخته شوند.
مراحل ساخت کلیشه چاپ
ساخت کلیشه با اینکه بسته به نوع آن متفاوت است، اما معمولاً شامل مراحل زیر میشود:
- طراحی و آمادهسازی فایل
طرح باید با دقت برای چاپ آماده شود و تمام جزئیات آن در حالت مناسب قرار گیرد. - انتقال تصویر به کلیشه
این مرحله میتواند شامل نوردهی (برای کلیشههای فتوپلیمری)، حکاکی لیزری (برای کلیشههای فلزی) یا ساخت شابلون (در چاپ سیلک) باشد. - شستشو، خشککردن و تثبیت
کلیشه پس از ساخت باید خشک و مقاومسازی شود تا در برابر فشار ماشین چاپ دوام داشته باشد. - نصب روی ماشین چاپ
کلیشه در نهایت روی سیلندر یا بخش حامل ماشین قرار میگیرد و آماده انتقال طرح است.
اهمیت کلیشه در صنعت چاپ
دلایل اهمیت کلیشه را میتوان در چند مورد خلاصه کرد:
- حفظ کیفیت چاپ در تیراژ بالا
- سرعت بیشتر تولید و کاهش هزینهها
- ثبات رنگ و وضوح خطوط در هر بار چاپ
- امکان چاپ دقیق روی انواع سطوح: نایلون، پلاستیک، کاغذ، پارچه و …
در صنعت بستهبندی، حتی کوچکترین تغییر در کیفیت چاپ میتواند بر برداشت مشتری از برند تأثیر بگذارد. به همین دلیل انتخاب نوع کلیشه مناسب برای هر پروژه نقش حیاتی دارد.
جمعبندی
کلیشه یکی از اساسهای چاپ صنعتی است و بدون آن بسیاری از روشهای چاپ امکانپذیر نیستند. انواع مختلف کلیشه—از فلزی و فتوپلیمری گرفته تا دیجیتال و سیلک—هرکدام کاربردهای مخصوص خود را دارند و بسته به نوع محصول، تیراژ و سطح چاپ انتخاب میشوند.
یک کلیشه باکیفیت میتواند تضمینکننده چاپی دقیق، شفاف و حرفهای باشد؛ چیزی که در صنعت بستهبندی، تبلیغات و چاپهای صنعتی نقش مهمی ایفا میکند.